atlas

De variatie in de vorming van familienamen die teruggaan op het lexeem koopman wordt gedocumenteerd. De verspreiding van deze types wordt gekarteerd:

1. het nominatieftype zonder lidwoord en zonder uitgang: Koo(p)man
2. het type met de genitiefuitgang -s: Koo(p)mans
3. het type met voorgevoegd lidwoord: De Koo(p)man

Voor deze morfologische vraagstelling worden zowel de varianten waarin de p uit kopen behouden is (bijv. Koopman) als waarin deze is geassimileerd (bijv. Koeman), opgenomen. Niet geselecteerd zijn varianten waarin de vocaal van het suffix -man gereduceerd is, bijv. Koomen.

Type Koo(p)man:
Tokens: Koopman (8500) Coopman (1418) Koeman (1346) Cooman (720) Kooman (658) Coeman (305) Koman (239) Copman (74) Coman (42) Kouman (11) Kopman (5)

Type Koo(p)mans:
Tokens: Koopmans (5732) Coomans (1914) Coumans (1695) Coopmans (1057) Koemans (538) Coemans (359) Koumans (264) Koomans (256) Comans (167) Copmans (73) Komans (55) Koopmansch (12)

Type De Koo(p)man:
Tokens: De Cooman (1310) Decoopman (102) Decooman (60) de Cooman (5)

Familienamen die het beroep van koopman belichamen, zijn zeer talrijk en bovendien evenwichtig over het hele taalgebied verspreid. Vergeleken met een kramer, een kleinhandelaar die zijn koopwaar op de lokale markt aanbood, was een koopman in de middeleeuwen een groothandelaar, die met zijn goederen de grote marktplaatsen bezocht. De betekenis 'groothandelaar' is later weer naar de achtergrond verschoven, ten gunste van de betekenis 'kleinhandelaar, winkelier' (MNW, lemma coopman).
De geografische verdeling van de drie morfologische types verschilt in bepaalde opzichten van de klassieke driedeling in een noordelijk nominatiefgebied, een zuidoostelijk genitiefgebied en een zuidwestelijk gebied met lidwoordvormen, die onder meer bij de tweesyllabige beroepsnamen op -er in de regel wordt aangetroffen.
Het type Koo(p)man omvat niet alleen de noordelijke helft van het taalgebied, maar is ook het gebruikelijke type in Zeeland en West-Vlaanderen. Het gebied met lidwoordvormen De Koo(p)man is kleiner dan bij heel wat andere namen: het omvat de provincie Oost-Vlaanderen, met uitlopers in Brabant. Het genitieftype Koo(p)mans omvat naar verwachting het zuidoostelijke gedeelte van het taalgebied. Er is echter een tweede, opvallende concentratie in Friesland. Dat de Randstad een menggebied van het nominatief- en het genitieftype vormt, is wellicht toe te schrijven aan migratie uit twee richtingen: uit Brabant en Limburg, maar tevens uit Friesland..

Fonologische variatie: zie oo / ou / oe in de beroepsnaam 'koopman'
Fonologische variatie: zie assimilatie in de beroepsnaam 'koopman'
Spellingvariatie: zie c / k in de beroepsnaam 'koopman'

Ann Marynissen