atlas

(naar: Marynissen 2011a: 317)

Onze familienamen zijn ruim 200 jaar geleden, onder het Franse bewind, wettelijk vastgelegd. Met het inrichten van de burgerlijke stand door de Fransen kwam de verplichting om je familienaam te laten registreren. In België gebeurde dat in 1796, in Nederland in 1811.
De spelling van de Belgische familienamen ziet er ouderwetser uit dan de schrijfwijze van hun Nederlandse tegenhangers. Neem bijvoorbeeld de volgende namenparen:

• Cuypers/Kuiper
  
• Van Dijck/Van Dijk
  
• Claessen/Klaassen
  
• De Graef/De Graaf
  
• Vandenberghe/Van den Berg
  
• Somers/Zomer
  
• De Craecker/De Kraker
  

De eerste naam is zonder moeite als de Belgische schrijfvariant te herkennen, de tweede als de Nederlandse. De medeklinker k bijvoorbeeld wordt in België in familienamen in de regel weergegeven met c of ck, in Nederland met k, zowel in het begin, in het midden als aan het einde van namen, vergelijk bijv. Custers/Koster, Dedecker/Dekker, Van Dijck/Van Dijk. De verbinding ks wordt in België met ckx geschreven, in Nederland met ks, vergelijk Hendrickx/Hendriks, Dierckx/Dierks. Bij de klinkers valt de verschillende spelling van de lange a op: in België: ae, in Nederland: aa, vergelijk Claes/Klaas, Dehaene/Haan, Adriaens/Adriaans. De tweeklank ui verschijnt in Belgische familienamen in de regel als uy, in Nederland als ui of uij, bijv. De Bruyne/De Bruin/De Bruijn.
De grens tussen spellingen als c/k, uy/ui, ck/k, ae/aa, gh/g, s/z in familienamen valt in hoofdzaak samen met de staatsgrens tussen België en Nederland, behalve in het zuidoosten: Nederlands-Limburg vormt vaak een menggebied van archaïsche en moderne spellingen.

Deze systematische Belgisch-Nederlandse spellingverschillen zijn het gevolg van administratieve maatregelen die met een tijdsverschil van 15 jaar zijn genomen. De spelling van de Belgische familienamen is door de Fransen vastgelegd in 1796, toen de zuidelijke schrijftaal nog heel wat regionalismen bevatte. Deze zijn in de spelling van de familienamen bewaard. In Nederland, dat later onder het Franse bewind is gekomen dan België, kwam de verplichting om een vaste familienaam te laten registreren pas in 1811. In Nederland was intussen in 1804 de spelling Siegenbeek ingevoerd, waarmee de spelling van het Nederlands voor het eerst officieel werd genormeerd. Voor de schrijfwijze van de familienamen richtte men zich naar de spellingregels van Siegenbeek; daarom sluit de spelling van de Nederlandse familienamen vrij goed aan bij de spelling van de standaardtaal nu.

Nederlands-Limburg is als gevolg van zijn politieke geschiedenis minder beïnvloed door de officiële noordelijke spelling; daarom treedt er hier vaak een vermenging van de Belgische en Nederlandse schrijfwijzen op. Nederlands-Limburg heeft langer bij het Zuiden gehoord dan de rest van Nederland. De Staatse Landen aan de Maas, die in 1795 door de Bataafse Republiek aan Frankrijk waren afgestaan, maakten deel uit van de Oostenrijkse Nederlanden, die in 1794 door de Fransen waren veroverd. In 1796, vroeger dus dan in de rest van Nederland en vóór de spellingregeling van Siegenbeek, werd in deze gebieden de burgerlijke stand ingericht, die de burgers verplichtte de schrijfwijze van hun naam te laten vastleggen.

Ann Marynissen